15 Μαρ 2010

«Η ακηδία της Κλίμακος»

Ψάχνοντας χτες βράδυ παλιά κείμενα του Στάθη Τσαγκαρουσιάνου στην «Ελευθεροτυπία» («Σάββατο βράδυ - Κυριακή πρωί» η σελίδα του κάθε Σάββατο, θυμόσαστε;) έπεσα πάνω στην «Ακηδία της Κλίμακος», με ημερομηνία 13/05/2006…
Κυριακή 14 Μαρτίου 2010 χτες... Δ' Νηστειών, Ιωάννου της Κλίμακος, όπως έγραφε το ημερολόγιο…

Στα τέλη της ζωής του ο δαιμονικός Όρσον Ουέλες είχε δώσει μια συνέντευξη στο περιοδικό της αμερικανικής πρεσβείας. «Τι είναι αυτό που φοβάστε περισσότερο στη ζωή;» τον είχαν ρωτήσει. «Την ακηδία!» απάντησε -και μάλιστα χρησιμοποίησε τη λατινική, εκκλησιαστική της λέξη: accidia. Ηταν η πρώτη φορά που διάβασα αυτή τη λέξη. Είδα στο λεξικό ότι σημαίνει την ψυχική και σωματική νωθρότητα. Το να μην έχεις διάθεση να πεις, να κάνεις ή να σκεφτείς οτιδήποτε.

Μια πιο εκκοσμικευμένη και στενή της εκδοχή είναι η οκνηρία -το τελευταίο από τα θανάσιμα αμαρτήματα. Όμως η ακηδία φέρει πίσω της το εκκλησιαστικό έγκλημα και τιμωρία. Με καλύπτει περισσότερο όταν συχνότατα (απαραιτήτως μία φορά την εβδομάδα, όταν μένω μόνος) ένα βαρύ αίσθημα αδιαφορίας και κούρασης για τα πάντα με θάβει μέσα μου, και δεν έχω διάθεση ούτε το χέρι να σηκώσω. Η οκνηρία έχει κάτι κωλοπαιδίστικο, το συγκεκριμένο μου αίσθημα έχει τα συστατικά της αρρώστιας και του πάθους.

Η γνώση μου των πατερικών κειμένων είναι μικρή, αλλά νομίζω ότι ο 13ος Λόγος στην Κλίμακα του Ιωάννη του Σιναΐτου είναι ένας σαφής και διαυγής ορισμός της. «Ακηδία σημαίνει παράλυση της ψυχής και έκλυση του νου, οκνηρία και αδιαφορία προς την άσκηση, μίσος προς τις μοναστικές υποσχέσεις... μια κατάσταση φρίκης, με πονοκέφαλο, πυρετό και ανακάτωμα του στομάχου...

Την καταλαβαίνεις όταν έρχεται, δεν αφήνει τα πόδια όρθια, μας σπρώχνει όταν καθόμαστε να γέρνουμε το κεφάλι στον τοίχο. Μας προτρέπει ακόμα να κοιτάμε έξω από το παράθυρο, δημιουργώντας φανταστικά χτυπήματα και βήματα ποδιών».

Ανάλογο αίσθημα μου ανακαλούν οι στίχοι του Καβάφη: «Την εργασία μου την προσέχω και την αγαπώ. / Μα της συνθέσεως μ' αποθαρρύνει σήμερα η βραδύτης. / Η μέρα μ' επηρέασε. Η μορφή της / όλο και σκοτεινιάζει. Όλο φυσά και βρέχει. / Πιότερο επιθυμώ να δω παρά να πω».

Ο Ιωάννης ο Σιναΐτης κατατάσσει την ακηδία στα 8 πρωταρχικά ανθρώπινα πάθη -και λέει ότι είναι το βαρύτερο. Το βλέπει από τη μοναστική του οπτική. Στα κοινόβια μοναστήρια δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος, όμως στην ερημιά του ασκητή, αυτός είναι ο πρωταρχικός δαίμων: να εγκαταλειφθείς μέσα σου, ποθώντας πλαγίως τη δράση του κόσμου, τη μετακίνηση, τις εντυπώσεις των εναλλαγών. Στις ερήμους της Αιγύπτου, που ήταν διάστικτες από ερημίτες, ήσαν πολλοί εκείνοι που αντί να βρουν μέσα τους το θεό αντιμετώπιζαν το θηρίο της ακηδίας. Τι την προκαλούσε; Η ψυχική αναισθησία, η λησμοσύνη των άνω, και μερικές φορές η υπερβολική κόπωση (σωματική και ψυχική).

Ο Σιναΐτης λέει ακόμα ότι τα τέκνα της ακηδίας είναι οι μετακινήσεις από τον ένα τόπο στον άλλο, η παρακοή στον πνευματικό πατέρα, η λησμοσύνη της Κρίσεως και μερικές φορές η εγκατάλειψη της μοναχικής ζωής. Εκείνο που την καταπολεμά είναι η σκέψη του θανάτου και η προσευχή.

Πράγματι. Σήμερα που πάλι μ' έχει αρρωστήσει αυτό το αίσθημα, κάθομαι από το πρωί στον καναπέ, ακίνητος, και σκέφτομαι τι καλά που θα 'ταν να επιθυμήσω κάποιο ταξίδι. Δεν ζω σε μοναστήρι, αλλά είμαι μόνος. Δεν κάνω υπακοή, αλλά κατά κάποιον τρόπο ακολουθώ κι εγώ ορισμένους ασκητικούς κανόνες, που με βοηθούν να οικονομήσω τη ζωή μου. Σήμερα τους παραβαίνω. Δεν πάω στη δουλειά. Δεν επιθυμώ να πω τίποτα. Βλέπω. Το θέαμα από το παράθυρο με αποσπά, αλλά όχι τόσο ώστε να σηκωθώ, να βάλω ρούχα και να κατεβώ τη σκάλα.

1 σχόλιο:

llachar είπε...

Όμορφη ανάρτηση.Πόσο δίκιο έχεις και δυστυχώς πόσο σε καταλαβαίνω.
Αναρωτιέμαι όμως πόσο μπορεί να βοηθήσει η σκέψη του θανάτου. σε πρώτη ανάγνωση μου φαίνεται ανασταλτική. Ίσως η προσευχή;